مقدمه‌ى فارسى ویراستار (توضیحاتى براى خوانندگان محترم فارسى زبان)

الف) ویژگیهای این فرهنگ لغت:

• همچنانکه مؤلف فرزانه و بزرگوار در پایان جلد دوم نوشته است این اثر در مدت هیجده ماه به رشته‌ی تحریر درآمده است.
• قبل از انقلاب روزانه از طرف مؤلف بازنویسی شده و توسط «چاپخانه‌ى ارتش» افست و منتشر گردیده است.
• در بهار سال 1362هـ.ش توسط «چاپخانه‌ى حیدرى» دوباره افست شده و از طرف «انتشارات غریقى» در سنندج منتشر گردیده است.
• این فرهنگ لغت شامل سه زبان کردی، فارسی، عربی است که بیشتر لغات مدخل آن به لهجه‌ی اردلانی است که شاخه‌ای از گویش سورانی - یکی از گویشهای اصلی زبان کردی - است.
• مؤلف علاوه‌بر معادلهای فارسی و عربی؛ مترادف کردی اکثر لغات مدخل را نیز به اثر خود افزوده است.
• از طریق معادلهای فارسی و عربی و لغات مترادف این دو زبان؛ مؤلف وجوه معنایی لغات مدخل را به طور کامل روشن ساخته است و در هر جایی نیاز به توضیح احساس شده باشد آن را به زبان فارسی توضیح داده و گاه علاوه‌ بر زبان فارسی؛ به زبانهای عربی و کردی نیز مثال و توضیح لازم را برای لغات مدخل ذکر کرده است.
• اگر یکی از لغات مدخل دارای چند معنی متفاوت بوده باشد؛ معمولاً چند بار آن لغت را نوشته و در ذیل آن مترادف فارسی و عربی آن را آورده است، گاه نیز به یک‌بار نوشتن لغت مدخل اکتفا نموده و در ذیل آن معانی متفاوت فارسی و عربی آن را در کنار هم ذکر کرده است. که در چنین مواردی برای جدا کردن لغات مترادف از لغات متباین؛ در میان لغات مترادف علامت «:» را قرار داده است که این علامت در این چاپ به علامت «،» تغییر داده شده است و در وسط لغات متباین علامت «+» را قرار داده است که این علامت در این چاپ به «.» تغییر یافته است.
• مؤلف در معنی کردن لغات مدخل به عربی - به ویژه در ترجمه‌ی اصطلاحات - گاه از ویژگی اشتقاق لغات در این زبان سود جسته است.
• هرچند بیشتر لغات مدخل این فرهنگ لغت مربوط به لهجه‌ی اردلانی است اما مؤلف در میان آنها و در معانی کردی آنها لغات مربوط به دیگر لهجه‌ها و گویش‌های زبان کردی را نیز ذکر کرده است.
• اگر لغات مدخل در زبان کردی اصیل نباشند و از زبان عربی وارد زبان کردی شده باشند آنها را در پرانتز قرار داده است، که در این چاپ در زیر چنین لغاتی خط کشیده شده است. همچنین در میان لغات کردی و فارسی و عربی نیز لغات غیر اصیل را مشخص کرده است.
• مؤلف محترم گاه به زبانهای دیگر مانند ترکی و زبانهای اروپایی نیز اشاره کرده است و اگر لغت مدخل برگرفته از این زبانها بوده باشد آن را در میان علامت «<....>» نوشته است.
• نویسنده در بازنویسی و ترتیب‌بندی لغات کردی اثرش از رسم‌الخط رایج کردی استفاده نکرده است؛ بلکه در کنار استفاده از حروف ویژه‌ی زبان کردی، از صداهای «ﹷﹻﹹ» نیز استفاده نموده و سعی کرده است در حد توان صدای مخصوص همه‌ی حروف کردی را از قلم نیندازد، علاوه‌بر این همه‌ی‌ لغات فارسی و عربی را اعراب‌گذاری کرده است.
• مؤلف در مقدمه‌ی این اثر خلاصه‌ای در مورد قواعد زبان کردی - اعم از صرف و نحو - به زبان کردی نگاشته، علاوه ‌بر آن قسمتی را به ضرب‌المثلها و کنایات کردی اختصاص داده است. همچنین رسم‌الخط عربی را برای نگارش زبان فارسی و کردی مناسب ندانسته و پیشنهاد رسم‌الخطی را به عنوان جایگزین مطرح کرده است.
• مؤلف در پایان جلد دوم نوشته است: «هرگاه فهرستى براى لغات فارسى و فهرست دیگر براى لغات عربى تنظیم شود فارس و عرب هم از این کتاب استفاده خواهند کرد.» که متأسفانه برآورده کردن این خواسته‌ی ایشان در این چاپ میسّر نشد، زیرا این امر موجب چند برابر شدن حجم کتاب می‌شد، امیدواریم در آینده این اثر به صورت نرم‌افزار در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد و از این طریق آرزوی مؤلف جامه‌ی عمل بپوشد.
• به خاطر زمینه‌سازی برای برآورده شدن خواسته‌ای که در قسمت قبل به آن اشاره شد؛ مؤلف علاوه‌بر لغات و اصطلاحات؛ گاه در مدخل لغات کردی اثر خود عبارات و شبه‌جمله‌های کردی را نیز ذکر کرده است زمانی که در زبان فارسی یا عربی لغتی خاص برای این عبارات و شبه‌جمله‌ها وضع شده باشد.
• مؤلف در ترجمه‌ی لغات مدخل کوشیده است دقیق‌ترین و مناسبترین معادل فارسی و عربی را برای لغات مدخل کردی بیابد که این امر نشان از تبحر ایشان در این دو زبان علاوه‌بر زبان مادریشان دارد. همچنین در ترجمه‌ی لغات مدخل فقط به ذکر یک لغت فارسی و عربی اکتفا نکرده است؛ بلکه همه‌ی لغات مترادف عربی و فارسی را - که به نوعی یکی از وجوه معنایی لغات مدخل را دربرگفته باشند - ذکر کرده است.
• مؤلف در هر جایی از اثرش که لازم دانسته است شکل و نقاشی لازم را برای توضیح لغات مدخل کشیده است که این امر نیز نشان از استعدادهای بی‌شمار ایشان دارد.

ب) از این اثر چه بهره‌ای می‌بریم؟

علاوه بر یافتن مفهوم لغات مدخل که وظیفه‌ی اصلی هر فرهنگ لغتی است؛ «فرهنگ مردوخ» دارای ویژگیهای منحصر به فردی است که جنبه‌هایی از آن به شرح زیر است:

• از طریق این فرهنگ لغت می‌توانیم با لهجه‌ی ساکنین این منطقه در زمان حیات مؤلف آشنا شویم و آن را با لهجه‌ی امروزی همین منطقه و دیگر مناطق کردستان مقایسه کنیم.
• لغات اصیل و دخیل هر یک از سه زبان کردی، فارسی و عربی را مشخص سازیم.
• منبع ارزشمندی است برای یافتن لغات مترادف در هر سه زبان، زیرا مؤلف در حد توان همه‌ی لغات مترادف را ذکر کرده است.
• مرجع مهمی است برای متخصصین فن معادل‌سازی در زبان کردی زیرا مؤلف معادل کردی بسیاری از اصطلاحات فارسی و عربی و حتی انگلیسی را در فرهنگ لغت خود ذکر کرده است.
• آینه‌ی تمام‌نمایی است برای مشاهده‌ی وضعیت زندگی ساکنان این منطقه از کردستان اعم زن و مرد و بچه و هنرمند و ورق‌باز و‌... زیرا مؤلف بسیار موشکافانه اسم غذاها و چاشنی‌ها و ادوات موسیقی و اصطلاحات ورق‌بازی و انواع بازی کودکان و حتی اصطلاحات رایج در آن و نام انواع اسباب‌بازیهای کودکان و‌... را ذکر کرده است که مورخان و جامعه‌شناسان و ادیبان و‌... در پژوهشهایشان در مورد این خطه از آن بی‌نیاز نخواهند بود.

ج) ویژگیهای چاپ جدید:

چاپهای قبلی این اثر در واقع افست دست‌خط مؤلف بود که با رسم‌الخط رایج زمان خود آن را به رشته‌ی تحریر درآورده بود‌.

اگرچه رسم‌الخط مؤلف بسیار واضح و خوانا است و پس از مدتی خواندن آن بسیار آسان می‌نماید؛ اما متأسفانه گاه کم‌رنگ بودن و مخدوش بودن چاپ آن مانع از خواندن درست لغات می‌شد، علاوه‌بر این لغاتی را که مؤلف در حاشیه به آن افزوده است در هنگام صحافی مخدوش شده است‌.

بنابراین سعی شده است قبل از هر چیز این اثر به صورت دقیق ویراستاری شود و لغات مخدوش آن به کمک دیگر لغات مترادف خود این اثر و در مراحل بعدی با کمک گرفتن از فرهنگ‌لغتهای‌کردی، فارسی و عربی بازیابی شود، سپس ترتیب لغات براساس رسم‌الخط امروز زبان کردی مرتب شود.

علاوه‌بر این برای استفاده‌ی هرچه بیشتر خوانندگان کردزبان و به پیشنهاد جناب آقای «عبدالمؤمن مردوخ» سعی شده است معادل سورانی مدخلهای کردی با توجه به گویش شهر سلیمانیه و اطراف آن‌ - که زبان نوشتاری بیشتر ساکنین کردزبان دو کشور ایران و عراق است - به این اثر افزوده شود، همچنین توضیحات فارسی مؤلف به طور کامل به زبان کردی ترجمه شود.

شایان ذکر است تلاش این جانب بر این بوده است که در افزودن معادلهای-کردی با توجه به معانی فارسی و عربی لغات مدخل؛ دیدگاه مؤلف را در مورد این لغات تشخیص دهم و آن را در قالب لغاتی قرار دهم که با دیدگاه ایشان هماهنگ باشد هرچند متناسب با دیدگاه این جانب نباشد.

ضمناً با کمک همکاران محترم حروفچین انتشارات «پرتو بیان» سعی شده است قسمت اعظم موشکافیها و علائم موجود در رسم‌الخط مؤلف به این چاپ منتقل شود.

بنابر آنچه گذشت ذکر این توضیحات ضروری می‌نماید:

• در هر جای این فرهنگ لغت عبارت یا لغتی در میان کروشه «[ ]» مشاهده شود مربوط به ویراستار است نه مؤلف، اما اگر عبارت ویراستار ترجمه‌ی عبارت مؤلف باشد آن را در میان پرانتز و پرانتز را در میان کروشه قرار داده است «[...(...)]» ، بنابراین هرگاه خواننده‌ی محترم با چنین عباراتی مواجه شد می‌فهمد که مفهوم آن مربوط به مؤلف و ترجمه‌ی آن مربوط به ویراستار است.
• اگر زیر لغات مدخل خط کشیده شده بود به معنای آن است که چنین لغاتی بنا به دیدگاه مؤلف اصیل نیستند و از زبان عربی به زبان کردی رخنه کرده‌اند.
• علامت «.» در میان لغات این فرهنگ لغت به معنای تفاوت لغات از لحاظ معنی، و علامت «،» به معنای مترادف بودن لغات است.
• اگر لغت مدخل در بین این علامت «<...>» نوشته شده بود به معنای آن است که لغت مذکور از زبانهای اروپایی وارد زبان کردی شده است.
• اگر زیر هر لغتی در این فرهنگ لغت (اعم از کردی، فارسی و عربی) خط کشیده شده بود؛ به معنای دخیل بودن آن لغت در زبان مذکور است.
• اگر بر روی حروف لغات کردی علامت «ﹿ» قرار داشت به معنای وجود کسره‌ای کوتاه پس از آن حرف است. که این صوت در رسم‌الخط لاتین با حرف «i» نشان داده می‌شود.
• وجود نقطه در زیر حرف دال در لغات مدخل این فرهنگ لغت بدین معنی است که حرف دال کاملاً تلفظ نمی‌شود و تلفظ آن به حرف «ی» نزدیکتر است تا دال.
• اگر در پایان لغتی با کلمه‌ی «وێنە» مواجه شدید به معنای وجود شکل مربوط به آن لغت در پایان همان حرف است.
• اما اگر با کلمه‌ی «وێنە←‌...» مواجه شدید به معنای وجود شکل مربوط به آن لغت در پایان حرف آغازین لغت پس از علامت «←» است.
• عبارت «وێنەی ھەیە.» به معنای آن است که لغت مذکور در این فرهنگ لغت دارای شکل خاص خود می‌باشد، اما متأسفانه مؤلف مکان آن را مشخص نکرده است و ویراستار پس از جستجوی لغات مترادف؛ آن شکل را نیافته است.